NOTES #2 / 2025, czyli „Wielka mała historia Krajny i Pałuk” zawierająca zbiór artykułów i opracowań I Konferencji regionalistów, która odbyła się w Kcyni, 12-13 czerwca 2025. 

„Okazało się, że historia lokalna, ograniczona nie do wielkich wydarzeń z podręczników i bitew zmieniających losy świata, może być przedmiotem fascynacji – w czasie konferencji mogliśmy się o tym naocznie przekonać. Program był różnorodny – pomieścił pod jednym szyldem i naukowców i pasjonatów, i osoby zajmujące się historią Pałuk i Krajny zawodowo, a także tych, których zainteresowania historyczne są wynikiem osobistego doświadczenia. Prelekcje dotyczyły etnografii, biografii znanych Pałuczan i Krajan, zabytków, czy też wydarzeń z najnowszej historii, jak katastrofa w kopalni soli w Wapnie.

Hasło, jakie przyświecało prelegentom jak i uczestnikom konferencji brzmiało: Wielka mała historia Krajny i Pałuk – wielka, bo wpływająca na tożsamość lokalną, mała – bo często bliska naszym rodzinom, tym, których znaliśmy. Te dwa pojęcia, choć pozornie sprzeczne, nie muszą się wykluczać. Subiektywizm w rozumieniu historii lokalnej jest jej siłą, czymś, co sprawia, że jest to historia bliska, istotna dla wielu osób, angażująca”.

SPIS TREŚCI

Małe muzea. Krajna i Pałuki, dr Longin Graczyk…..6
Taniec Pałuk w ruchu: folklor, kinetografia, i dziedzictwo kulturowe regionu, Patrycja Szablewska…..20
130 lat Wyrzyskiej Kolei Powiatowej 1895-2025, Jacek Jędrzejczak…..28
Gwara pałucka – odkrywany na nowo językowy relikt regionu Pałuk, Mirosław K. Binkowski…..40
Kaplica grobowa rodziny Busse na cmentarzu ewangelickim w Kcyni – neoromanizm na peryferiach, dr Agnieszka Wysocka…..46
Sposoby germanizacji nazwisk mieszkańców Nakła nad Notecią w początkach XX wieku, dr Henryk Duszyński-Karabasz…..60
Rok 1977. Zagłada pałuckiego Wapna, czyli o największej katastrofie górniczej w polskim górnictwie solnym, Marcin Lisiecki…..66
Sędziwój z Szubina – najwybitniejszy przedstawiciel rodu Pałuków, dr Kamila Czechowska…..78
„Strzępy przeszłości na kartach kroniki”. Suchary i ich mieszkańcy u progu polskiej niepodległości, dr Katarzyna Grysińska-Jarmuła…..90
Srebrna Góra, Srebrne Górki, Górka Kościelna – szkic z biografii miasteczka/wsi na Pałukach, dr Jakub Linetty…..100
„Z prowincji” – wiadomości z Pałuk na łamach „Dziennika Bydgoskiego” w latach 1908-1919, dr Monika Opioła-Cegiełka…..116
Świętosław z Bożejowic Orzelski – renesansowy autor kroniki dziejów Polski XVI wieku. Postać historyczna z Pałuk i Krajny, dr Marek Chamot…..126
Zapomniany nakielanin ks. Prof. Szczęsny Dettloff, Jerzy Brukwicki…..134
Zdjęcia z konferencji…..140

REDAKCJA
Monika Lis, Justyna Makarewicz

WYDAWCA
Fundacja Ari Ari, ariari.org, facebook.com/fundacjaariari, ariari@ariari.pl

KONCEPCJA PUBLIKACJI
Fundacja Ari Ari, Tomasz Stelmaski

OPRAWA GRAFICZNA I SKŁAD
Zuzanna Kowalska, zuzannakowalska.myportfolio.com

ISBN 978-83-62850-08-2
@Wędrowny Uniwersytet Etnograficzny
Kcynia / Bydgoszcz
2025

Wstęp

I Konferencja Regionalistów „Wielka mała historia Krajny i Pałuk” odbyła się w Kcyni w dniach 12-13 czerwca 2025 r. Wielu ze zgromadzonych na konferencji regionalistów rozmawiało ze sobą do tej pory tylko za pośrednictwem Internetu, a odtąd – dzięki zorganizowanej pałucko-krajeńskiej konferencji mogli zyskać bezpośredni kontakt.

Organizacji konferencji podjęły się dwa podmioty: Lubaszcz – z historią oraz Dźwiękowe Archiwum Kcyni. Nabór prelegentów był wolny od restrykcyjnych wymogów, dlatego udało się zebrać wśród prezentujących zarówno reprezentantów środowiska naukowego, jak i hobbystów. Pozornie różniące się towarzystwo stworzyło w czasie spotkania bardzo zgraną grupę.

Okazało się, że historia lokalna, ograniczona nie do wielkich wydarzeń z podręczników i bitew zmieniających losy świata, może być przedmiotem fascynacji – w czasie konferencji mogliśmy się o tym naocznie przekonać. Program był różnorodny – pomieścił pod jednym szyldem i naukowców i pasjonatów, i osoby zajmujące się historią Pałuk i Krajny zawodowo, a także tych, których zainteresowania historyczne są wynikiem osobistego doświadczenia. Prelekcje dotyczyły etnografii, biografii znanych Pałuczan i Krajan, zabytków, czy też wydarzeń z najnowszej historii, jak katastrofa w kopalni soli w Wapnie.

Hasło, jakie przyświecało prelegentom jak i uczestnikom konferencji brzmiało: Wielka mała historia Krajny i Pałuk – wielka, bo wpływająca na tożsamość lokalną, mała – bo często bliska naszym rodzinom, tym, których znaliśmy. Te dwa pojęcia, choć pozornie sprzeczne, nie muszą się wykluczać. Subiektywizm w rozumieniu historii lokalnej jest jej siłą, czymś, co sprawia, że jest to historia bliska, istotna dla wielu osób, angażująca.

I Konferencja Regionalistów wpisuje się w działalność podejmowaną w tym zakresie od wielu lat przez Urząd Miejski w Kcyni. Warto przy tej okazji wspomnieć 2012 rok, gdy odbywała się konferencja pt. Kcynia i ziemia kcyńska, a także 2019 rok, gdy zorganizowana została konferencja zatytułowana Skarby ziemi kcyńskiej. Szczęśliwie – dzięki współpracy z Fundacją Ari Ari część z referatów wygłoszonych w trakcie tegorocznej konferencji ukazuje się drukiem w niniejszej publikacji.

Regionaliści mają przewagę nad badaczami szerszych obszarów, ponieważ mogą skupić się na detalach, takich jak historia pojedynczych budynków, czy losy konkretnych rodzin. Znajomość mieszkańców i lokalnych realiów ułatwia im docieranie do źródeł oraz budowanie relacji opartych na zaufaniu. Jednocześnie coraz częściej potrafią oni także osadzić lokalne dzieje w szerszym kontekście historycznym, co czyni ich badania jeszcze cenniejszymi.

Doceniamy znaczenie i funkcje historii lokalnej, dbamy o to, by jak najwięcej osób dowiedziało się o Pałukach i Krajnie. Jednoczymy siły, by przekaz o istnieniu tych dwóch krain docierał do jak największego grona odbiorców. Warto na koniec wspomnieć, że filmowy zapis wszystkich referatów znajduje się na kanale YouTube Dźwiękowego Archiwum Kcyni.

Organizatorki:
Monika Lis (Lubaszcz z historią) i Justyna Makarewicz (Dźwiękowe Archiwum Kcyni)

Współfinansowane w ramach programu „Kultura ludowa” Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.