Badania małych kin społecznych, przeprowadzone w ramach programu: Upowszechnianie kultury filmowej, realizowanego przez Państwowy Instytut Sztuki Filmowej (PISF)
Wiedza o działalności małych kin w Polsce nie jest powszechna, a ich działalność i znaczenie praktycznie niezbadane. Zaplanowaliśmy diagnozę zjawiska tworzenia i prowadzenia społecznych kin w całej Polsce. Wiedzieliśmy, że społeczne kina wyróżniają się niemałym wpływem na lokalne środowisko. Raczej na pewno są miejscem integrowania mieszkańców, czy dokładniej współuczestników swojej działalności.
W 2019 roku zajęliśmy się następnym (po muzeach prywatnych, muzeach społecznych, i archiwach społecznych prywatnych bibliotekach galeriach oraz ośrodkach kultury) obszarem aktywności, działalności i twórczości kulturalnej, konsekwentnie i systematycznie przyglądając się kulturowym praktykom, które definiujemy jako prywatna, pozarządowa, oddolna działalność kulturalna. Podmiotem badań były tym razem kina spoza centrum i obszaru wielkopowierzchniowych multipleksów.
Kina, które przewrotnie nazywaliśmy prowincjonalnymi (cytując jednego z organizatorów kina w małej miejscowości i parafrazując tytułu filmu z 1987 roku, „Aktorzy prowincjonalni”, w reżyserii Agnieszki Holland), faktycznie pozostają istotnymi ośrodkami społecznego zaangażowania i intensywnych interakcji społecznych. Z naciskiem na ośrodek, centrum i ogniskowanie swoistego formatu życia społecznego, jakim jest wspólne oglądanie filmów.
Kluczowym pozostawał dobór podmiotów badania, którego kryterium podstawowym pozostawało określenie – społeczne. Interesowały nas kina, które nie są wielosalowymi, wielkopowierzchniowymi centrami, lokalizowane raczej poza wielkimi skupiskami miejskimi i handlowo-rozrywkowymi. Czyli także „małe kina w wielkim mieście”, którym poświęcone były badania sprzed ośmiu lat, przeprowadzone przez Fundację Obserwatorium z Warszawy. Badania Fundacji Obserwatorium z 2012 i 2013 roku trafiły w jeden z przełomowych momentów dla kinematografii – cyfryzacji kin (co zasadniczo i efektywnie stymulowane było przez przemyślaną politykę kulturalną – program cyfryzacji kin, realizowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej (od 2011).
Badania prowadzone były w całej Polsce a dobór uczestników diagnozy determinowany były przede wszystkim trzema aspektami:
– wielkością kina, zajmowaliśmy się kinami małymi (do 200 miejsc) i najmniejszymi – 20-40 miejsc (kino za rogiem),
– lokalnym funkcjonowaniem, mieszącym się z określeniu „nasze”, „miejscowe”, „w sąsiedztwie”, czyli jednym słowem bliskiego dla mieszkańców miejscowości i okolicy,
– realizujące misję społeczną i choć to kryterium niedokładne, dobieraliśmy kina z autorskim repertuarem i projektami animacji, edukacji kulturalnej.
Projekt przeprowadzenia wstępnej kin lokalnych (społecznych, na peryferiach, prowincjonalnych) realizowany był między czerwcem 2019 a styczniem 2020 w całej Polsce. Temat badań podjęliśmy z kilkoma istotnymi ograniczeniami, mając do dyspozycji tylko kilka miesięcy, grupę kilkorga etnologów, kulturoznawców i socjologów zajmujących się na co dzień obserwowaniem i badaniem kultury oraz wstępne założenie badania – kino prowincjonalne, czyli kina społeczne tworzone „poza centrum”.
W podsumowaniu ilościowym, badania w zakresie metodologicznym objęły:
1. Mapowanie zjawiska dotyczyło 169 kin (spośród ponad 500 działających w Polsce w 2019).
2. Sondaż obejmował 35 kin.
3. Wywiady pogłębione wykonano w 14 kinach społecznych.
Tematyka społecznej działalności kin z pewnością nie została wyczerpana, pozostając do dalszego studiowania i obserwacji, z koniecznym poszerzeniem pogłębionych studiów przypadków. Skupiliśmy się na swoistym otwarciu problematyki (kontynuacji), która wymaga przynajmniej kilku lat regularnych badań. W badaniach ledwie sygnalizujemy cały obszar relacji politycznych, czyli władzy i porządkowania rzeczywistości społecznej, w której kina pełnią znaczącą rolę.
„Branża rośnie w większych miastach, są miejsca, gdzie kina radzą sobie zdecydowanie lepiej, ale niestety dramat kinowy ma miejsce na wsiach. I chyba tam właśnie trzeba teraz skierować swój wzrok i wsparcie instytucji zajmujących się popularyzacją sztuki filmowej”, celnie zauważył Krzysztof Spór, w swoim autorskim blogu pt. Spór w kinie.
Społeczne kina „na prowincji” formatowane są raczej według lokalnych, miejscowych potrzeb i wyobrażeń oraz oczywiście możliwości. Jak wstępnie wynikało z analizy zestawień i informacji sondażowych, małe kina są zakładane przy ośrodkach kultury, stowarzyszeniach, jako przedsięwzięcia biznesowe i przez grupy nieformalne. W małych kinach raczej nie odgrywa większej roli wiek organizatorów i widzów. Występują zarówno seniorzy, jak i ludzie do 30 roku życia. Wydaj się, że dla „kinotwórców i kinomaniaków”, wspólne wyświetlanie i oglądanie filmów jest formą aktywizacji i integracji, podtrzymania społecznych więzi, formą „bycia w świecie”. Kina „poza centrum” bardzo często powstają jako część z działalności lokalnych stowarzyszeń, a także bezpośrednio w reakcji na słabą ofertę kulturalną w okolicy. Nawet jeśli w sąsiedztwie znajduje się multipleks, czy centrum kultur (samorządowe). Wstępne rozpoznanie wskazuje, że to prawdziwe mini instytucje kultury.
Współfinasowanie w ramach programu: Upowszechnianie kultury filmowej, realizowanego przez Państwowy Instytut Sztuki Filmowej (PISF)
