Kontynuując projekt Historia u podstaw, przeprowadziliśmy w 2020 wspólnie z młodzieżą swoiste „śledztwo” w terenie, aby poznać i upowszechnić mało znane, a ogromnie znaczące miejsca i historie lokalnego rozwoju gospodarczego. U ich podstaw są niezwykłe historie kulturowych i ekonomicznych relacji, współpracy, rywalizacji i zmiennych wpływów niemieckich, polskich, rosyjskich, żydowskich.
Tym razem „bohaterami” były dworce, które w zasadniczym zakresie wpływają na dzisiejszy krajobraz kulturowy, społeczny, jak i infrastrukturalny. Włączamy te niezwykłe i fascynujące miejsca do Szlaków Kultury (www.szlakikultury.ariari.org), czyli mapy złożonej z opowieści o opustoszałych fabrykach, zrujnowanych dworach, nieczynnych młynach, dawnych spółdzielniach i towarzystwach rolnych, których zakładanie i prowadzenie było jednym z najważniejszych sposobów podtrzymywania polskości, tworzenia nowoczesnego narodu, organizowania Polaków we wspólnotę kulturową i wyrażania wprost postawy patriotycznej. Przemiany w gospodarce stanowiły o losach ludzi, zakładaniu wsi i miast, warunkach życia, rozwoju, wytwarzania lokalnych społeczności.
Sięgnęliśmy do historii z XIX i pocz. XX wieku, których materialne świadectwa zachowały się jeszcze w większości miejscowości regionu kujawskiego i jego pogranicza: Turzno Kujawskie, Warząchewka, Gołaszewo, Kaliska Kujawskie, Ostrowy, jak i Toruń i Kutno. Okres zaborów to czas intensywnego rozwoju gospodarczego także na ziemiach obecnego województwa kujawsko-pomorskiego. Rozwój przemysłu połączony z wprowadzaniem nowinek technologicznych i rozbudową szlaków transportowych, tak wodnych jak i kolejowych. Przemiany w gospodarce stanowiły o losach ludzi, zakładaniu wsi i miast, warunkach życia, rozwoju, wytwarzania lokalnych społeczności.
Projekt dotyczył odkrywania historii gospodarczych i kulturowych, które miały zdecydowany wpływ na współczesne miejsca i lokalne społeczności: „Wiek XIX to okres wielkich przemian regionu [kujawsko-pomorskiego]. Reformy uwłaszczeniowe przekazały chłopom na własność użytkowane przez nich grunty i pozwoliły zarabiać na sprzedaży własnych produktów, szybko upowszechniały się nowoczesne narzędzia i metody upraw”.
„Region rozwijał się podczas zaborów pod względem gospodarczym, choć proces ten cechowały duże różnice między obszarami leżącymi po dwóch stronach prusko-rosyjskiej granicy. W większych miastach – głównie zaboru pruskiego, ale również we Włocławku – powstawały fabryki, przetwórnie, huty, cukrownie, tartaki, browary, rozwijał się transport kolejowy i rzeczny. (…) Zupełnie odmiennie wyglądał rozwój sieci kolejowej na obszarach regionu należących do zaboru rosyjskiego – w XIX w. zbudowano tu jedynie linię łączącą Warszawę z Bydgoszczą, otwartą w 1862 r., oraz jej bocznicę do Ciechocinka. Na istnieniu tego połączenia zyskał szczególnie Włocławek i Aleksandrów Kujawski, który z niewielkiej osady w krótkim czasie przekształcił się w rozwijające się, nowoczesne miasto. Poważna różnica w dostępie do sieci kolejowej na ziemiach dwóch zaborów była przyczyną coraz większego cywilizacyjnego dystansu między zachodnią a wschodnią częścią obecnego województwa kujawsko-pomorskiego.
W wieku XIX obszar dzisiejszego woj. kujawsko-pomorskiego stał się rejonem eksploatacji wód i pokładów solnych zlokalizowanych po obu stronach prusko-rosyjskiej granicy. W Ciechocinku wydobycie soli rozpoczęło się po I rozbiorze, po utracie przez państwo polskie żup w Wieliczce i Bochni. Dopiero jednak w czasach Królestwa Kongresowego zdecydowano się na budowę komercyjnych warzelni i solanek wykorzystywanych do celów leczniczych (1836). W następnych latach Ciechocinek rozbudowywał się, otrzymał bezpośrednie połączenie kolejowe z Warszawą i status największego uzdrowiska w Kongresówce”.
Historie zostały zarejestrowane w kilku formach
[video, audio, foto, rysunek]
, w efekcie poszukiwań historii gospodarczych i kulturowych przemian kilkunastu miejscowości i regionu. Powstało kilkanaście małych opowieści, utrwalonych i upowszechnianych z wykorzystaniem nowych technologii i przekazu online. Projekt podsumował kolejny cykl wystaw i prezentacji w regionie i Internecie. Na stronie Szlaki Kultury opublikowaliśmy część z opracowanych podczas projektu zanikających miejsc, zapominanych dworców powstałych w XIX wieku jako stacje Kolei Warszawsko – Bydgoskiej (1862):
Dworzec kolejowy Toruń Główny
Dworzec kolejowy Otłoczyn
Dworzec kolejowy Aleksandrów Kujawski
Dworzec kolejowy Ciechocinek
Stacja kolejowa Turzno Kujawskie
Dworzec kolejowy Nieszawa – Waganiec
Stacja kolejowa Włocławek
Stacja kolejowa Warząchewka
Stacja kolejowa Gołaszewo Kujawskie
Dworzec kolejowy Czerniewice
Dworzec kolejowy Kaliska Kujawskie
Dworzec kolejowy Ostrowy
Dworzec kolejowy Kutno
Organizator: Fundacja Ari Ari
Współpraca: Stowarzyszenie Przyjaciół Harcerstwa i Dzieci Specjalnej Troski w Inowrocławiu, Stowarzyszenie Aktywny Kowal, Stowarzyszenie Grupa Historyczno-Poszukiwawcza GUSTAW ze Skępego, Dyskusyjny Klub Filmowy Ósemka z Włocławka, Centrum Kultury Browar B. we Włocławku.
Dofinansowane w ramach programu Patriotyzm Jutra 2020 Muzeum Historii Polski.
