Projekt jest częścią działań upamiętniających społeczność żydowską, z przywracaniem zapomnianego dziedzictwa żydowskiego Kowala – zarówno w przestrzeni miasta, jak i pamięci lokalnej społeczności.
Realizowaliśmy cykl zajęć dokumentujących i inwentaryzujących współczesny stan świadomości, wiedzy i pamięci o żydowskiej społeczności oraz pozostałych obiektów, szczególnie cmentarza żydowskiego, jak i upamiętnień miejsc, osób i wydarzeń wielokulturowego świata, między innymi synagogi, mykwy, kilkunastu kamienic, organizacji, instytucji i przedsiębiorstw związanych bezpośrednio z żydowską obecnością w małym mieście na Kujawach.
Tytuł projektu nawiązuje do ostatniego wpisu w księdze meldunkowej z 1941 roku, w którym informacje o obywatelach miasta Kowal „wyznania mojżeszowego”, kończą się na liczbie 1300. W nawiązaniu do liczby mieszkańców, jak pozostała w zapisach administracyjnych, przeprowadziliśmy diagnozy pogłębiające wiedzę o żydowskiej społeczności oraz trwałe, materialne upamiętnienie. Powstała instalacji – tabliczki informacyjne oraz tablica na cmentarzu żydowskim upamiętniająca Żydów z Kowala, odsłonięta oficjalnie w maju 2023 roku.
Żydzi w Kowalu
Pierwsze wzmianki o osadnictwie żydowskim w Kowalu pochodzą z 1531 roku. Pozwolenie na zamieszkiwanie, handel i rzemiosło w mieście, zostało wydane w 1578 roku przez króla Stefana Batorego, następnie potwierdzane przez królów: Władysława IV Wazę w 1635 roku i Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1765 roku.
Społeczność żydowska w Kowalu sukcesywnie się powiększała, w 1674 roku liczyła około 20, w 1765 roku około 260 osób, w 1820 roku około 800, pod koniec wieku XIX około 1400, a w 1939 roku – przeszło 1500 osób. Ogromne znaczenie i rola Żydów w życiu gospodarczym i społecznym Kowala utrzymało się do 1939 roku.
Koniec żydowskiej społeczności Kowala nastąpił podczas II wojny światowej. We wrześniu 1939 roku hitlerowscy okupanci zaczęli niszczenie obiektów żydowskich oraz masowe wysiedlenia i wywózki trwające do 1941 roku. Żydzi z Kowala trafili do obozów pracy, gett w Warszawie i Łodzi, a później do obozów koncentracyjnych w Chełmnie nad Nerem oraz Auschwitz. Prawie wszyscy zostali zamordowani. Po wojnie światowej wróciło kilkanaście osób, z których większość opuściła Kowal do końca lat 60. XX wieku.
1300. Żydzi w Kowalu dzięki współfinansowaniu z Programu Grantowego Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny, we współpracy z Urzędem Miasta Kowal, Stowarzyszeniem Aktywny Kowal i Association of Descendants of Jewish Central Poland
Działania muzealnicze i archiwistyczne w ramach projektu: Małe Muzea. Federacja – współfinansowane przez Narodowy Instytut Wolności. Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego z programu Funduszu Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
